یکی از جذاب ترین قسمت های مسافرت خرید سوغاتی است. استان اردبیل با تنوع در صنایع دستی امکان انتخاب های متنوع در خرید سوغاتی را برای گردشگران و مسافران مهیا نموده است. غالب صنایع دستی اردبیل توسط مردم روستایی و عشایر این استان تولید می شود.
گرچه یکی از دلایل اصلی تمایل مردم برای تولید صنایع دستی بحث اقتصادی و کمک به معیشت خانواده است؛ ولی مهم تر از این موضوع تولید صنایع دستی اردبیل را می توان به عنوان یکی از نمادهای شناسایی فرهنگ این استان به حساب آورد. صنایع دستی اردبیل تنها در بازار داخلی عرضه نمی شود، بلکه به سبب کیفیت بالایشان برخی از آنها همچون فرش، طرفداران جهانی دارند و صادراتی هستند.
اردبیل به سبب موقعیت کوهستانی، محیطی مناسب برای دامداری است. رونق دامداری در این استان مردم را برای تولید صنایع دستی که مواد اولیه آن پشم حیوانات است ترغیب نموده و در حال حاضر بسیاری از صنایع دستی اردبیل همچون قالی بافی، مسند بافی، گلیم بافی، خورجین بافی، جاجیم بافی و … از مرغوب ترین پشم های گوسفندی تولید می شوند.
صنایع دستی اردبیل
اگر علاقه به صنایع دستی و هنر دستان مردم ساده زیست اردبیل دارید با ما همراه شوید تا با زیباترین صنایع دستی اردبیل آشنا شوید.
مهم ترین صنایع دستی اردبیل شامل:
گلیم بافی
گلیم بافی به عنوان یکی از زیباترین صنایع دستی اردبیل است که طرفداران زیادی دارد. گلیم بافی هنری قدیمی است و قدمت آن به زمان اشکانیان بازمی گردد. گلیم بافی بیشتر در نوع ساده، برجسته و ورنی بافته می شود. شهرهای مغان و عنبران و روستاهای اطراف این شهرها به عنوان اصلی ترین مراکز بافت گلیم شناخته شده اند.
بیشترین نقش های اصلی که در بافت گلیم مورد استفاده قرار می گیرد شامل نقش گردونه مهر، خرچنگ، اژدها، سماور سینی و در برخی موارد هم نقش های ذهنی است. برای بافت گلیم از نخ های پنبه ای تاب دار برای تارهای آن و از پشم های الوان و ابریشم برای قسمت پود آن استفاده می نمایند.
جاجیم بافی
جاجیم های ساده و گل دار محصول دست های هنرمندان مردم خلخال و روستاهای اطراف آن است که در شمار صنایع دستی اردبیل قابل ذکر است. در گذشته مصرف بیشتر جاجیم در قالب زیرانداز بود. اما امروزه جاجیم بیشتر برای مصارفی همچون پادری، روتختی، روکرسی، رو پشتی، سجاده و تزئینی است. از آنجایی که ماده اولیه و اصلی برای بافت جاجیم پشم گوسفند است، می توان بافتی تقریباً کلفت را در آن مشاهده نمود.
نقش هایی همچون نگین انگشتر، گوشواره، گل، بادامی و … به عنوان مهم ترین طرح های بافت جاجیم هستند. در بازار سنتی اردبیل به وفور جاجیم هایی در ابعاد ۹۰ تا ۱۲۰ متر به فروش می رسد که به سبب زیبایی هنرمندانه آنها نگاه هر بیننده ای مجذوب آنها می شود.
قالی بافی
قالی بافی به عنوان یکی از اصیل ترین هنرهای ایران شناخته شده است. در حال حاضر برخی از نفیس ترین قالی های موجود در بازار جهانی اختصاص به اردبیل دارند. سابقه قالی بافی در اردبیل به قرن ۱۶ برمی‌گردد. بیشتر قالی های بافته شده در اردبیل در طرح هایی همچون ترنجدار شیخ صفی، گلدانی، مشایخی، هراتی و … است.
در دوران صفویه هنر قالی بافی در اوج خود بوده و بسیاری از مراکز بافندگی و قالی بافی در این شهر دایر بوده است. برخی از قالی های اردبیل که مربوط به قرن ۱۶ هستند به عنوان قالی های قیمتی در موزه ویکتوریا و آلبرت لندن نگهداری می شوند.
جنته بافی اردبیل
یکی دیگر از صنایع دستی اردبیل جنته بافی است. جنته نوعی کیف سنتی است. جنته همانند قالی با پشم گوسفند تهیه می شود. و تفاوت آن با قالی در اندازه و ابعادش می باشد. برای بافت جنته دو فرش کوچک در ابعاد ۳۰ در ۴۰ سانتی متر می بافند و سپس سه طرف آن را با نهایت ظرافت به هم متصل نموده و نهایت برای قسمت تحتانی آن چندین منگوله رنگی آویزان می کنند و برای قسمت فوقانی آن نیز همانند کیف های معمولی دسته قرار می دهند.
در برخی مناطق برای بافت جنته از روش بافت گلیم و جاجیم استفاده می کنند و در برخی موارد نیز با بافت های مختلف همچون قالی، گلیم و سومالک جنته بافی می کنند.
خورجین بافی
خورجین بافی نیز هم پای سایر صنایع دستی اردبیل دارای قدمتی طولانی است. خورجین بافی بیشتر در بین مردم روستایی و عشایر اردبیل به چشم می خورد. خورجین ها در عرض ۳۰ تا ۹۰ سانتی متر و به صورت قواره ای بافته می شوند و از آنها برای حمل بار بر روی موتور، دوچرخه و حیوانات اهلی استفاده می شود.
مسند بافی
یکی دیگر از صنایع دستی اردبیل مسند بافی است که در شمار دست بافت های این استان قرار دارد. کاربرد مسند بافی بیشتر به عنوان جانماز است که در ابعاد ۱۱۰ در ۱۷۰ سانتی متر بافته می شود. این هنر اختصاص به شهرستان نمین اردبیل دارد و غالباً در نقش محراب بافته می شود.
البته طرح هایی همچون گلدانی، قره باغی، قاپاق، سه پایه، گانگال و … نیز در مسند بافی مورد استفاده قرار می گیرد. مردم شهرستان نمین به سبب مهارت خاصی که در بافت مسند دارند سبب شده اند که مسند به عنوان یکی از صنایع دستی اردبیل در عرصه بین الملل درخشش بسیاری داشته باشد.
مفرش بافی
مفرش نیز همانند موارد بالا با مواد اولیه پشم و در قالب قالی، جاجیم و گلیم بافته می شود. مسند دست بافته ای مستطیلی و دردار است که کاربرد آن برای حمل لحاف، پتو، لوازم خانگی در زمان کوچ عشایر بوده است. مسند ها دارای نقوش برجسته و نگاره های مفرش و جذاب می باشند. بافت مسند بیشتر در بین عشایر ایل سون مرسوم است و بیشتر هم مورد استفاده خودشان می باشد.
لباس های محلی
لباس های محلی در طرح ها و رنگ های متنوع و شاد از دیگر صنایع دستی اردبیل است. امروزه با وجود پیشرفت صنایع ماشینی در روستاهای اردبیل و بر تن مردم عشایر لباس های محلی بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد.
عروسک بافی
عروسک سازی در شمار یکی از هنرهای سمبلیک، آیینی و مذهبی ایران است که از زمان های بسیار دور رواج داشته است. امروزه نیز عروسک سازی به عنوان یکی از صنایع دستی اردبیل طرفداران بی شماری دارد. عروسک های سنتی اردبیل در لباس های محلی و در طرح های مختلف بافته می شوند.
یکی از عروسک های مشهور و اسطوره ای اردبیل «تکم» نام دارد. تکم گردانی در زمان عید نوروز در کوچه و محله های شهر و روستاهای اردبیل به عنوان یکی از سنت های قدیمی است که نوید فرا رسیدن بهار می باشد.
سوزن دوزی (رودوزی)
سوزن دوزی در شمار یکی از ظریف ترین صنایع دستی اردبیل است. سوزن دوزی برای آراستن پارچه با طرح هایی همچون گل، غنچه و … است که در شمار هنرهای تزئینی و تجملی می باشد. سوزن دوزی با نخ های الوان و به کمک سوزن و قلاب صورت می پذیرد.
۱۱ منبت کاری
یکی از هنرهای سنتی اردبیل منبت کاری روی چوب است. در این هنر بر روی چوب برجستگی هایی همچون گل و گیاه ایجاد می کنند. ماده اولیه برای منبت انواع چوب است. هر چقدر استحکام چوب های مورد استفاده برای منبت بالا باشد موارد تولید شده از کیفیت بالاتری برخوردار خواهند بود. بیشتر چوب های مورد استفاده برای منبت چوب درختان گردو، گلابی، شمشاد و بادام است.
ورشو سازی
به ساخت انواع ظروف مصرفی همچون سماور و سینی و … از جنس ورشو، ورشو سازی می گویند. ورشو سازی به عنوان یکی از صنایع دستی اردبیل است که طرفداران خاص خود را دارد. ورشو آلیاژی است که ۴۵ درصد آن مس، ۳۵ درصد آن روی و ۲۰ درصد آن نیکل می باشد. این آلیاژ به راحتی فرم می گیرد و برای بسیاری از زیر ساخت های مصرفی کاربرد دارد.
ملیله سازی
یکی از صنایع دستی اردبیل که در شمار هنرهای بسیار زیبای این استان قرار دارد ملیله سازی است. ماده اولیه برای ملیله سازی فلز طلا و نقره می باشد. زیور آلاتی همچون سینه ریز، گردنبند، انگشتر، گوشواره از جنس طلا ساخته می شود. ظروفی همچون سینی، لیوان، استکان و … با نقره ساخته می شود.
نقاشی روی چرم
نقاشی روی چرم به عنوان یکی از صنایع دستی اردبیل است که دارای قدمتی ۷۰ ساله است. این هنر به روش کاملا دستی و بدون هر گونه ماشین صنعتی در اردبیل رواج دارد. هنرمندان نقاشی های صورت گرفته بر روی چرم را در نهایت با رنگ هایی مختلف رنگ می کنند. نقاشی روی چرم به عنوان یکی از پرفروش ترین و پرطرفدار ترین صنایع دستی اردبیل شناخته شده است.
سخن پایانی
اردبیل به عنوان یکی از شهرهای کهن و باستانی اردبیل است که به سبب وجود جاذبه های طبیعی و تاریخی مورد توجه گردشگران بی شماری است. علاوه بر موارد ذکر شده صنایع دستی دیگری نیز همچون نمکدان بافی، مفرش، جل اسب، قلاب بافی، اجاق قرانی، پلاس بافی، تراش شیشه، سفالگری، سراجی، چاقو سازی، چلنگری، زیور آلات محلی، قلمزنی، مسگری، چیق بافی، حجم سازی چوب، خراطی، سازه های سنتی، معرق، مشبک چوب، منبت چوب، حجاری، تذهیب، تشعیر و … جزء صنایع دستی اردبیل محسوب می شوند.