شیروان دره قبل از آنکه زیر دوربین های محققان به عنوان زیستگاه ممتاز وحوش شناخته شود، تاریخی اسرار آمیز داشت. ارتفاع این منطقه دو هزار و ۲۰۰ متر و مساحت آن ۷۵ کیلومتر مربع برآورد شده است.

این دره عمیق و عریض بوده و بریدگی‌های دیواره‌های صخره‌ای، چشم انداز منحصر به فردی به آن بخشیده است.

تا جایی که به عقیده کارشناسان مشابه این طبیعت نه تنها در کشور بلکه در منطقه خاورمیانه نیز وجود نداشته و در واقع شیروان دره میراث شگفتی طبیعت به ساکنان ترک زبانی است که بیشتر به محصولات باغی خود در بازارهای داخلی و خارجی شناخته می شوند.

این دره از قسمت جنوب به دامنه شمالی سبلان (هرم) از شرق به جاده لاهرود – شابیل، از غرب به هوشنگ میدانی و از شمال به زمین‌های روستای قلچقلو منتهی می‌شود.

شیروان دره‌سی (دره شیروان) یکی از یازده زیستگاه وحشی است که که در منطقه ساوالان واقع شده‌ است. شیروان دره‌سی حدودا در ۲۰ کیلومتری جنوب شرقی مشکین شهر و در نزدیکی لاهرود قرار دارد. شیروان دره سی دره عمیق و عریض است که بریدگی‌های دیواره‌های صخره‌ای، چشم انداز ویژه‌ای به این منطقه بخشیده‌ است وسنگ‌ها در آن به صورت تندیس‌هایی دیده می‌شوند که انسان فکر می‌کند هرکدام به دست هنرمندی با ذوق تراشیده شده‌ است.

در ورودی دره اگر از آبشار چهل متری مسیرتان که چشم ها را خیره می کند عبور کنید با کمی صخره نوردی آن هم از نوع متوسطش به چشمه شابیل می رسید. آبشار دوقلوی شیروان دره، همه ساله در بهار و تابستان تولدش را جشن می گیرد و زیبایی بی نهایتش را پیشکش دشت می نماید.
این دو آبشار زیبا در زمستان کاملا یخ بسته و تصویر قندیل بسته شان کمی از معجزه ندارد. آن چه که در شیروان درسی و در دامنه های سبلان دلبری می کند دریاچه دلفریبی است که آت گولی نامیده می شود.

شیروان درسی شاهد روزهای پرفراز و نشیبی بوده است و در گذشته ای دور محل نبرد ایرانیان و رومیان بوده است، و شاید شاهد ماجرایی عاشقانه چرا که محلی ها می گویند دختری از تبار سبلان وقتی در رسیدن به عشقش ناکام مانده به شیروان درسی رفته و برای همیشه در آن جا آرام گرفته است. شیروان درسی در تمام فصول سال بی نهایت زیبا و دلفریب است چه در تابستان با نوای دل انگیز آبشارها و چشمه ها و چه در زمستان با تابلویی از قندیل هایش.

زندگی دائمی وحوش متعددی چون کل، بز، قوچ، میش ارمنی، خرگوش، کبک دری، فاخته، خوک، روباه، گرگ، خرس قهوه‌ای، کبک، قمری و تعدادی پرندگان مهاجر موجب شده این منطقه یکی از زیستگاه‌های ممتاز محسوب شود.

علاوه بر این وجود آبگیر یا «گول» در این منطقه موجب شده تنوع گونه‌های دو زیست و زیست‌آبی نیز به وفور مشاهده شود. دو آبگیر شاخص در شیروان دره «آت گولی» و  «جیران گولی» است که پراکنش گونه‌های جانوری و گیاهی ساکن در آن را گسترده است.

مدیر کل حفاظت از محیط‌زیست استان اردبیل معتقد است «شیروان دره» اقلیم و شرایط جغرافیایی منحصربه‌فردی دارد که موجب شده گونه‌های متنوع گیاهی و جانوری زیستگاه خود را در آن انتخاب کنند.

طبیعت راز آلود شیروان دره موجب شده تا افسانه‌های متعددی حول‌وحوش آن شکل بگیرد. تا جایی که دره‌های عمیق و صخره‌ای موجب پدید آمدن شکلی از انسان‌های سنگی شده و افسانه حیات دیرینه پیرامون شیروان دره نقل اشعار و داستان‌ها شده است.

یکی از روستانشینان شابیل از سنگی نام می‌برد که نادرشاه در هنگام عبور از منطقه از آن به مناطق مقابل نگریسته و وضعیت عبور خود را بررسی کرده است.

سنگی که به گفته فتح علی خدایی امروز به «نادر باخان» معروف است و در هنگام عبور از مسیر کوه‌های سنگی به وضوح مشاهده می‌شود.

موضوع حفاظت ویژه از شیروان دره چند سالی است که مطرح شده و با وجود اینکه پرونده مطالعه و بررسی شیروان دره کمی معطل تصمیم‌گیری‌ها شد، اما در نهایت تبدیل آن به اثر طبیعی ملی با پیگیری خبرگزاری مهر در آستانه تحقق است.

با موافقت منابع طبیعی امیدواریم صنعت و معدن نیز موافق تبدیل این منطقه به اثر طبیعی ملی باشد تا بتوانیم برنامه‌های حمایت از گونه‌های حیات‌وحش و گونه‌های گیاهی کم‌نظیر منطقه را پیاده کنیممدیر کل حفاظت از محیط‌زیست استان در این خصوص تأکید کرد: ما یک قدم به تبدیل این منطقه به اثر طبیعی ملی نزدیک شدیم و توانستیم موافقت منابع طبیعی را اخذ کنیم.

محمد خداپرست  بیان داشت: در ارتقای مناطق حفاظت شده و یا تبدیل این منطقه به منطقه حفاظت شده ضروری است دو حوزه منابع طبیعی و صنعت و معدن موافقت کنند.

وی افزود: با موافقت منابع طبیعی امیدواریم صنعت و معدن نیز موافق تبدیل این منطقه به اثر طبیعی ملی باشد تا بتوانیم برنامه‌های حمایت از گونه‌های حیات‌وحش و گیاهی کم‌نظیر منطقه را پیاده کنیم.

مدیر کل حفاظت از محیط‌زیست استان متذکر شد: در حال حاضر دو اثر طبیعی ملی در استان داریم که شامل کوه سبلان و غار یخگان است.

بنابراین گزارش در سال ۹۰ مستند شیروان دره به کارگردانی بهزاد مولود با هدف بررسی ویژگی‌های زمین‌شناسی، زیست محیط، حیات گیاهی و جانوری همچنین فرهنگ عشایر منطقه ساخته شد.

افسانه‌های متعددی پیرامون این منطقه وارد ادبیات بومی شده است. اما چه چیزی طبیعت این منطقه را افسون کرده و نام خود را به کتاب‌های شعر و داستان برده است؟ برخی ساکنان افسانه‌هایی را نقل می‌کنند که تندیس‌های سنگی این منطقه در واقع انسان‌های اولیه‌ای هستند که به فکر فرورفته‌اند.

افسانه‌ای که در واقع به دلیل بهت و حیرت در مقابل زیبایی طبیعت منطقه در ذهن رشد و نمو یافته اما وضعیت اقلیم منطقه گویای کوه‌های سنگی است که به نظر می‌رسد توسط هنرمندان چیره‌دست شکل و شمایل یافته است.

به گفته فعالان گردشگری اردبیل طبیعت متنوع شیروان دره روح‌نواز بوده و باید زمینه معرفی جاذبه‌های گردشگری این منطقه به دلیل اهمیت تاریخی و طبیعی آن به‌ویژه برای گردشگران خارجی فراهم شودعلاوه بر این وجود گونه‌های جانوری مختلف و لانه‌سازی آن‌ها معماری منحصربه‌فردی را در این بخش از طبیعت مشگین شهر به ودیعه گذارده است.

به گفته فعالان گردشگری اردبیل طبیعت متنوع شیروان دره روح‌نواز بوده و باید زمینه معرفی جاذبه‌های گردشگری این منطقه به دلیل اهمیت تاریخی و طبیعی آن به‌ویژه برای گردشگران خارجی فراهم شود.

دره شیروان یکی از یازده زیستگاه وحشی کشور است که در منطقه کوه سبلان واقع شده ‌است که نزدیکی این منطقه به آبگرم شابیل، کوه سبلان، هوشنگ میدانی و مناطق بکر طبیعی دامنه سبلان موقعیت ممتاز طبیعی به آن بخشیده است.

در سال‌های اخیر معرفی بدون حفاظت این منطقه موجب شده گردشگران به شیروان دره سرازیر شوند و از سویی وجود رگه‌های معدنی موجب شده بهره‌برداری‌های معدنی افزایش یابد. اما در مقابل حفاظتی اصولی در کار نیست.

ثبت ملی این منطقه فرصتی برای اجرای طرح‌های حفاظت شده از منطقه فراهم خواهد ساخت تا گونه‌های گیاهی و جانوری و طبیعت سحرانگیز منطقه لگدکوب گذرهای بی‌اطلاع گردشگران و عابران نشود.