خانه های تاریخی اردبیل (معرفی ۱۰ خانه تاریخی اردبیل)

استان اردبیل به سبب تمدن چندین هزار ساله خود بیانگر هنر، فرهنگ، تمدن و معماری ناب و اصیل اسلامی ایرانی است. بررسی های تاریخی که در این استان صورت گرفته، گواه تمدن این استان است. یکی از راه های آشنایی بیشتر با معماری اصیل اردبیل بررسی بافت برخی از خانه های تاریخی اردبیل است.

خانه های تاریخی اردبیل علاوه بر اینکه نشانه ای از تمدن چندین هزار ساله اردبیل به شمار می آیند، از عوامل توسعه صنعت توریسم نیز در این استان می باشند. استان اردبیل به سبب موقعیت خاص جغرافیایی و آب و هوای سرد و خشکی که دارد، معماری منحصر به فردی می طلبد. بیشترین خانه های تاریخی اردبیل بازمانده دوره قاجار است. غالب آن‌ها نیز در مرکز شهر واقع شده اند.

ویژگی های خانه های تاریخی اردبیل

از جمله دلایل متمایز کننده خانه های تاریخی اردبیل توجه به سبک خاص معماری این خانه ها است. مصالح مورد استفاده برای ساخت خانه های اردبیل به نحوی انتخاب شده اند که همانند عایق در برابر گرما و سرما کاربرد دارند. به نحوی که در زمستان امکان ورود هوای سرد به خانه و هوای گرم به بیرون به حداقل می رسد. این در حالی است که تهویه داخلی و طبیعی خانه نیز در حد مطلوب و عالی رعایت می شود. سقف مسطح به منظور نگهداری برف بر روی پشت بام برای داشتن عملکرد عایق، پنجره هایی تیره رنگ با ابعاد بزرگ برای جذب کامل نور خورشید از دیگر ویژگی های خانه های تاریخی اردبیل است.

سبک معماری خانه های تاریخی اردبیل

قسمت های مختلف خانه های تاریخی شامل: سردر، هشتی (ورودی ابتدایی در خانه به حیاط)، حیاط، راهرو، اتاق های سه دری (اتاق خواب)، اتاق های پنج دری (سالن پذیرایی)، مطبخ (آشپزخانه) و تالار می باشد.

نمونه هایی از خانه های تاریخی اردبیل

۱- خانه سید هاشم ابراهیمی

یکی از خانه های تاریخی اردبیل خانه سید هاشم ابراهیمی است که در میدان سرچشمه اردبیل واقع شده است. این خانه باقی مانده دوران زند است که در سال ۱۳۷۹ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این خانه به عنوان یکی از دیدنی های اردبیل مورد توجه گردشگران قرار می گیرد.

بنای خانه سید هاشم ابراهیمی شامل دو طبقه همکف و زیر زمین می باشد. برای ورود به خانه باید از سمت هشتی کوچک به سمت حیاط مستطیلی وارد شد. خانه دارای نمای آجری بوده و مهم ترین بخش بنا تالار آن محسوب می شود. تالار شامل دو رواق و یک شاه‌نشین است که با پنچره هایی مشبک و شیشه هایی الوانی خودنمایی می کند. گچ بری های شاه‌نشین از دیگر زیبایی های بنا محسوب می شود که به شکل ترنج و گل هایی زیبا با برگ هایی پهن ترسیم شده اند.

۲- خانه وکیل الرعایا

از دیگر خانه ای تاریخی اردبیل خانه وکیل الرعایا است. این خانه در محله طوی (طاری) قرار گرفته و مربوط به دوران قاجار می باشد که در بهمن ۱۳۷۸ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. در زمان مشروطه خانه وکیل الرعایا محلی برای تجمع سران کشور بوده است. خانه وکیل الرعایا دارای ساختمانی دو طبقه و یک زیر زمین می باشد.

با وارد شدن به خانه وکیل الرعایا ایوان بزرگی قابل مشاهده است که با آیینه کاری و شیشه های ارسی زیبایی منحصر به فردی را ایجاد کرده است. مهم ترین بخش خانه وکیل الرعایا تالار آن می باشد که فضای داخلی آن با آیینه کاری، کاشی کاری و مقرنس کاری تزئین شده است. گفتنی است که این سبک معماری از ویژگی های بارز معماری دوره قاجار به شمار می رود.

۳- خانه صادقی

یکی از زیباترین و مشهورترین خانه های تاریخی اردبیل خانه صادقی است. خانه صادقی (حاج میرزا ابراهیم صادقی) در کوچه سرتیب آباد و در کنار مسجد اوچدکان قرار گرفته است. خانه صادقی از یادگاری های دوره قاجار است که در سال ۱۲۸۳ قمری (۱۲۴۳ شمسی) بنا شده است. ساخت خانه صادقی به مدت ۴ سال طول کشیده و معمار آن فردی به نام حاج محمد اردبیلی می باشد.

خانه صادقی به سبب بافت منحصر به فردی که از نظر معمار دارد مورد توجه بسیاری از افراد قرار می گیرد. خانه صادقی دارای سه بخش مجزا است که به منظور مراودات اجتماعی، مذهبی و اقتصادی و خانوادگی طراحی شده است. خانه صادقی در ۱۶ اسفند ۱۳۸۶ در شمار آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. و در حال حاضر در قالب رستورانی شیک و پرطرفدار مورد استفاده قرار گرفته است.

۴- خانه مناف زاده

یکی از دیدنی های شهر اردبیل خانه مناف زاده است. خانه مناف زاده یکی از خانه های تاریخی اردبیل به شمار می رود که در محله سرچشمه، کوچه رحمانی که یکی از مناطق قدیمی و مرکزی اردبیل محسوب می شود واقع شده است. ساخت این خانه به سال ۱۳۵۰ قمری (۱۳۰۹ شمسی) بازمی گردد و باقی مانده دوران پهلوی است.

معماری خانه مناف زاده همانند سایر خانه های تاریخی اردبیل خاص و منحصر به فرد است. این خانه از یک طرف دو طبقه به نظر می رسد و از طرف دیگر یک طبقه. به گونه ای که طبقه همکف از سویی دیگر زیر زمین به نظر می رسد. در دوران پهلوی ساواک از خانه مناف زاده به عنوان محلی برای شکنجه استفاده می گردد.

به عقیده برخی به سبب نوع خاص معماری آن، صدا از درون خانه هرگز به خارج آن رسوخ نمی کند. خانه تاریخی مناف زاده در سال ۱۳۸۱ در شمار آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

۵- خانه سنگی ویند کلخوران

ویند کلخوران دهکده ای صخره ای و باستانی است که در پنج کیلومتری جنوب و جنوب غربی سرعین قرار دارد. در این دهکده خانه های سنگی بسیاری وجود دارد که اغلب آن‌ها زیر تپه ای بنه نام چله خانه قرار دارند. خانه های سنگی ویند کلخوران در حال حاضر به عنوان یکی از معماری های استثنایی شناخته شده اند.

با کاوش های باستان شناسی در داخل این خانه ها سفال هایی یافت شده است که برخی از آن‌ها مربوط به دوره اشکانیان، ساسانیان، سلجوقیان، تیموریان و صفویه است. یافتن این نشانه های باستان شناسی بیانگر مورد استفاده بودن این خانه ها در دوران مختلف تاریخی است.

۶- خانه حاج یوسف آقا صادقی

این خانه تاریخی در کوچه راسته امام اردبیل واقع شده است. خانه حاج یوسف در بین خانه های تاریخی اردبیل به عنوان یک خانه مجلل و باشکوه شناخته شده است. این خانه در سال ۱۳۴۰ هجری قمری با مساحت ۱۴۵۰ متر مربع ساخته شده است. این عمارت قدیمی دارای نمایی آجری با پنجره های چوبی است و دارای ساختمای سه طبقه می باشد. خانه حاج یوسف آقا صادقی گرچه در حال حاضر از استحکام و سلامت کامل برخوردار است، ولی از آن استفاده مسکونی نمی شود.

۷- خانه تاریخی آصف

در شمار خانه های تاریخی اردبیل می توان به خانه آصف نیز اشاره نمود. خانه آصف در زمان قاجار و در کوچه معمار اردبیل ساخته شده است. در خانه آصف راهرویی به نام تختگاه وجود دارد که به وسیله آن می توان به سایر قسمت های خانه همچون اتاق سه دری، اتاق پستو، اتاق هفت دری و … دسترسی پیدا کرد. شیشه های رنگی، بخاری دیواری و نقاشی روی دیوار از جمله زیبایی های این خانه محسوب می شود.

۸- خانه ارشادی

خانه ارشادی نیز از بناهای متعلق به دوره قاجار است که به عنوان یکی از خانه های تاریخی اردبیل مورد توجه گردشگران قرار می گیرد. خانه ارشادی در میدان سرچشمه و در کوچه حاجی فخر قرار دارد. این خانه از بدو احداث کاربرد مسکونی داشته، ولی در زمان پهلوی به عنوان مدرسه در دست آموزش و پرورش قرار گرفته بود.

۹- خانه میرفتاحی

خانه میر فتاحی در سال ۱۲۵۰ هجری شمسی و در دوران قاجار در محلی به نام اونچی میدان ساخته شده است. این خانه اولین دبیرستان دخترانه در زمان رضا شاه بوده است و در سال های ۱۳۲۷ تا ۱۳۳۰ هجری شمسی در قالب دبیرستان نظامی درآمده بود. خانه میر فتاحی در حال حاضر در دست میراث فرهنگی استان اردبیل بوده و بعد از بازسازی های بسیار به عنوان محلی برای نمایش هنرهای سنتی تبدیل شده است.

۱۰- خانه مبشری

از دیگر خانه های تاریخی اردبیل خانه مبشری است. خانه مبشری در محله اوچدکان اردبیل قرار گرفته است. این خانه دارای هشتی و حیاط اندرونی و بیرونی می باشد. دیواره های داخلی خانه های مبشری از آجر ساخته شده، ولی دیواره های بیرونی آن از کاه و گل درست شده اند.

سخن پایانی

اردبیل به عنوان شهری باستانی دارای جاذبه های تاریخی زیادی است که از جمله آن‌ها می توان به خانه های تاریخی اردبیل اشاره کرد. علاوه بر موارد ذکر شده می توان به خانه های تاریخی دیگری همچون: خانه مرحوم حریریان، ساختمان مدرسه جعفری، خانه مرحوم مروج اردبیلی، خانه رضا زاده، خانه شریعت و … اشاره کرد.

هر کدام از این خانه ها با نوع خاص معماری علاوه بیانگر هنر و فرهنگ زمان خود می باشند. بازدید از خانه های تاریخی اردبیل برای در کنار سایر جاذبه های بی نظیر این شهر جذاب و خاطره انگیز خواهد بود.